Los poemas en náhuatl son cantos ancestrales nacidos en México, creados por los pueblos nahuas y poetas como Nezahualcóyotl. En ellos, la flor y la palabra expresan la vida, la muerte y lo sagrado. A través de sus símbolos y ritmo, revelan su cosmovisión, invitan a reflexionar sobre la fugacidad de la existencia y permiten conectar con una herencia cultural y espiritual que aún perdura.

¡Ma huel manin tlalli!
¡Ma huel manin tlalli!
¡Ma huel ica tepetl!
Quihualitoa Ayoquan, zan yehuan Cuetzpaltzin.
Tlaxcallan, Huexotzinco.
In a izquixochitl, cacahuazochitl
Ma onnemahmaco.
¡Ma huel mani tlalla!Ayocuan Cuetzpaltzin - Cantares mexicanos
¡Que permanezca la tierra!
¡Que permanezca la tierra!
¡Que estén en pie los montes!
Así venía hablando Ayocuan Cuetzpaltzin.
En Tlaxcala, en Huexotzinco.
Que se repartan
flores de maíz tostado, flores de cacao.
¡Que permanezca la tierra!Ayocuan Cuetzpaltzin - Cantares mexicanos
Cuicatl anyolque
Cuicatl anyolque,
xochitl ancueponque,
antepilhuan,
ni zacatimaltzin, in Tochihuitzin,
ompa ye huitze
xochimecatl.Tochihuitzin Coyolchiuhqui - Cantares mexicanos
Vivísteis el canto
Vivísteis el canto,
abrísteis la flor,
vosotros, oh príncipes,
yo, Tochihuitzin, soy tejedor de grama,
el sartal de flores
por allá cae.Tochihuitzin Coyolchiuhqui - Cantares mexicanos
Nitlayocoya
Nitlayocoya, nicnotlamatiya,
zan, nitepiltzin Nezahualcóyotl.
Xochitica ye ihuan cuicatica
niquimilnamiqui tepilhuan,
ayn oyaque,
yehua Tezozomoctzin,o yehuan Quahquauhtzin.Oc nellin nemoan,
quenonamican.
¡Maya niquintoca in intepilhuan,
maya niquimonitquili toxochiuh!
Ma ic ytech nonaci,
yectli yan cuicatl in Tezozomoctzin.
O ayc ompolihuiz in moteyo,
¡nopiltzin, Tezozomoctzin!,
anca za ye in mocuic a yca
nihualchoca,
yn zan nihualicnotlamatico,
nontiya.Zan nihualayocoya, nicnotlamati.
Ayoquic, ayoc,
quenmanian,
titechyaitaquiuh in tlalticpac,
yca, nontiya.Nezahualcóyotl - Cantares mexicanos
Estoy triste
Estoy triste, me aflijo,
yo, el señor Nezahualcóyotl.
Con flores y con cantos
recuerdo a los príncipes,
a los que se fueron,
a Tezozomoctzin, a Quahquauhtzin.En verdad viven,
allá en donde de algún modo se existe.
¡Ojalá pudiera yo seguir a los príncipes,
llevarles nuestras flores!
¡Si pudiera yo hacer míos
los hermosos cantos de Tezozomoctzin!
Jamás perecerá tu renombre,
¡oh mi señor, tú Tezozomoctzin!,
así, echando de menos tus cantos,
me he venido a afligir,
sólo he venido a quedar triste,
yo a mí mismo me desgarro.He venido a estar triste, me aflijo.
Ya no estás aquí, ya no,
en la región donde de algún modo se existe,
nos dejaste sin provisión en la tierra,
por esto, a mí mismo me desgarro.Nezahualcóyotl - Cantares mexicanos

Zan tontemiquico
In ic conitotehuac in Tochihuitzin;
In ic conitotehuac in Coyolchiuhqui:
Zan tocochitlehuaco,
zan tontemiquico,
ah nelli, ah nelli
tinemico in tlalticpac.
Xoxopan xihuitl ipan
tochihuaca.
Hual cecelia, hual itzmolini in toyollo
xochitl in tonacayo.
Cequi cueponi,
on cuetlahuia.
In conitotehuac in Tochihuitzin.Tochihuitzin Coyolchiuhqui - Cantares mexicanos
Vinimos a soñar
Así lo deja dicho Tochihuitzin,
Así lo deja dicho Coyolchiuhqui:
De pronto salimos del sueño,
sólo vinimos a soñar,
no es cierto, no es cierto,
que vinimos a vivir sobre la tierra.
Como yerba en primavera
es nuestro ser.
Nuestro corazón hace nacer, germinan
flores de nuestra carne.
Algunas abren sus corolas,
luego se secan.
Así lo deja dicho Tochihuitzin.Tochihuitzin Coyolchiuhqui - Cantares mexicanos
Temilotzin icuic
Ye ni hualla,
antocnihuan in:
noconcozcazoya,
nictzinitzcamana,
nictlauhquecholihuimolohua,
nicteocuitla icuiya,
nicquetzalhuixtoilpiz
in icniuhyotli.
Nic cuicailacatzoa cohuayotli.
In tecpan nicquixtiz,
an ya tonmochin,
quin icuac tonmochin in otiyaque ye Mictlan.
In yuh ca zan tictlanehuico.Ye on ya nihualla,
ye on ninoquetza,
cuica nonpictihuiz,
cuica nonquixtihuiz,
antocnihuan.
Nech hualihua teotl,
nehua ni xochhuatzin,
nehua ni Temilotzin,
nehua ye nonteicniuhtiaco nican.Temilotzin
Poema de Temilotzin
He venido, oh amigos nuestros:
con collares ciño,
con plumajes de tzinitzcan doy cimiento,
con plumas de guacamaya rodeo,
pinto con los colores del oro,
con trepidantes plumas de quetzal enlazo
al conjunto de los amigos.
Con cantos circundo a la comunidad.
La haré entrar al palacio,
allí todos nosotros estaremos,
hasta que nos hayamos ido a la región de los muertos.
Así nos habremos dado en préstamo los unos a los otros.Ya he venido,
me pongo de pie,
forjaré cantos,
haré que los cantos broten,
para vosotros, amigos nuestros.
Soy enviado de Dios,
soy poseedor de las flores,
yo soy Temilotzin,
he venido a hacer amigos aquí.Temilotzin

Itlatol temictli
Auh tocnihuane,
tla xoconcaquican in itlatol temictli:
xoxopantla technemitia,
in teocuitlaxilotl, techonithuitia
tlauhquecholelotl, techoncozctia.
¡In ticmati ye ontlaneltoca
toyiollo, tocnihuan!Tecayehuatzin- Cantares mexicanos
El sueño de una palabra
Y ahora, oh amigos,
oíd el sueño de una palabra:
Cada primavera nos hace vivir,
la dorada mazorca nos refrigera,
la mazorca rojiza se nos torna un collar.
¡Sabemos que son verdaderos
los corazones de nuestros amigos!Tecayehuatzin- Cantares mexicanos
Zan moch ompa ye huitz
Zan moch ompa ye huitz
xochitl ycaca.
Tecuecuepalxochitl,
in teyollomamalachoa ytzo.
Conmoyauhtihuitze,
contzetzelotihuitz,
in xochitla malin,
xochipoyon.¿Xochipetlatl
on ac?
Cenca ye mochan,
ye amoxcalitic,
cuica yehua on tlatoa Xayacámach,
quihuintia ye iolcacahuaxochitl.Yn huel yectli on cuicatl ycahuaca,
yehua conehua ye icuic Tlapalteuccitzin,
Huel ahuia yxochiuh,
tzetzelihui xochitl,
cacahuaxochitl.Xayacámach de Tizatlan - Cantares Mexicanos
Todos han venido
Todos de allá han venido,
de donde están en pie las flores.
Las flores que trastornan a la gente,
las flores que hacen girar los corazones.
Han venido a esparcirse,
han venido a hacer llover
guimaldas de flores,
flores que embriagan.¿Quién está
sobre la estera de flores?
Ciertamente aquí es tu casa,
en medio de las pinturas,
habla Xayacámach,
Se embriaga con el corazón de la flor del cacao.Resuena un hermoso canto,
eleva su canto Tlapalteuccitzin.
Fraguantes son sus flores,
se estremecen las flores,
las flores del cacao.Xayacámach de Tizatlan - Cantares Mexicanos
In tonaltzintli oyecoc moxiuhxochicuicau
Ipan in tonahli oyecoc moamau
ipan in tonahli onimitzitac ihuan otinechmac moxochicuicau
in tonahli onic-hueycachiu
ihuan aman caz tehua' ticmayanaz noamacuicau,
pampa opoliu aquin quimayanaya'
nican opoliu ipan noamacuicau
ihuan aman tehua' oticyoltilico'
noamacuicau ica moxochicuicau
aman oyecoc moxochicuicau
ihuan aman in inhuitl ye hueltlatlapahlotia'
ipan in tonahli oticueliti
ihuan ohuel oticquixtili, tlapahIi'
aman papaqui' pampa occepa' tlapapahlotia
ihuan ihcon oticyoltili ica moxochicuicau
in tonahli opeu nononotzan mohuiu ihuan nohuiu
aman matiquincahuilican manononotzacan
maquiquixtican moxochicuicau ihuan noamacuicau
matiquincahuilican manocuicatican
quen ome' xiuhtototzitzinte
aman xcahuili' manocuicati' mohuiu ihuan nohuiu
quen cua' nocuicatiaya quen ce cenzontli'
ihuan mamitzmaca incuicau
xmaca' mocuicau
ihuan mamitzmaca icuicau
manotlacualtican cazano' ce' cuicatl
mocuicau ihuan icuicau
pampa un aquin ihuan nocuicatiaya oquipolo
ihuan aman in tototzintli' papaqui' ihuan nocuicatia'
pampa oquinexti ce' xiuhtototzintli'
aquin cuica' ixochicuicau
aman oticyoltilili iamacuicau
aman nocniu tinechpapactia' ica moxiuhxochicuicau.Xalitla
Una flor blanca y una roja las hiciste llegar a mis manos
Conocí la mitad de tu iluminar,
solamente la mitad he conocido,
pude apreciar esa mitad y
no le pude ver completa.
Tú te llamas "luz":
con tu iluminación me hiciste llorar,
con tu música me causaste alegría;
tu iluminar y tu música llegaron,
me vuelven contento y me ponen a llorar.
Ahora llegué a donde quería llegar contigo.
Y estás llegando a donde nadie puede llegar
porque ahí todo se había transformado en espinas.
Ahora todo se pierde en ese camino,
por donde yo caminaba;
se perdieron los espinales donde se tendía mi camino.
Ahora se tienden las flores en ese camino
y doy pasos entre las flores.
Mi camino es guiado por las flores;
ahora las flores blancas y rojas
guían mi camino y ando sobre sus pétalos;
ahora tu música alegra a las flores
y las flores son regadas por el rocío.
Y tu iluminar me guía.
Mis flores tú las posees
y tus flores yo las tengo,
ahora tú las riegas con tu rocío:
mis flores y tus flores.
Y las alegras con tu iluminar y tu canto,
y las bañas con tu rocío
porque han renacido por tus tierras.Xalitla
Niqitoa ni Nesaualkoyotl:
¿Kuix ok neli nemoua in tlaltikpak?
An nochipa tlaltikpak:
san achika ya nikan.
Tel ka chalchiuitl no xamani,
no teokuitlatl in tlapani,
no ketsali posteki.
An nochipa tlaltikpak:
san achika ye nikan.Nezahualcóyotl
Yo Nezahualcóyotl lo pregunto:
¿Acaso de veras se vive con raíz en la tierra?
Nada es para siempre en la tierra:
Sólo un poco aquí.
Aunque sea de jade se quiebra,
aunque sea de oro se rompe,
aunque sea plumaje de quetzal se desgarra.
No para siempre en la tierra:
Sólo un poco aquí.Nezahualcóyotl
También te puede interesar:
- Poemas de Día de Muertos: versos para celebrar y recordar
- Poemas de autores mexicanos que debes leer al menos una vez en la vida
- Calaveritas literarias: ejemplos llenos de humor y tradición mexicana (2025)
- Poemas de amor para dedicar con el corazón
- Poemas bonitos que te llegarán al alma
- Poemas cortos para descubrir la belleza de la poesía